خبرگزاری تخصصی اگروفودز به نقل از فود ناویگیتور (FoodNavigator) گزارش می‌دهد که با افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان برای مواد غذایی با مزایای عملکردی فراتر از طعم و بافت، تولیدکنندگان در اتحادیه اروپا با چالش‌های پیچیده‌ای در زمینه تأیید و درج ادعاهای سلامت روی بسته‌بندی محصولات خود مواجه هستند. این ادعاها، که توسط کمیسیون اروپا و با ارزیابی علمی سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA) تنظیم می‌شوند، نیازمند شواهد دقیق و رعایت چارچوب‌های سختگیرانه قانونی هستند، به طوری که بسیاری از ادعاهای مرتبط با پروبیوتیک‌ها، فیبر و ترکیبات گیاهی رد شده یا در حالت تعلیق قرار گرفته‌اند.
تقاضای مصرف‌کنندگان برای غذاهای عملکردی، به یک روند قطعی در صنعت تبدیل شده است. از قهوه و نان گرفته تا پروتئین‌های گیاهی و نوشیدنی‌های غیرالکلی، مصرف‌کنندگان به دنبال محصولاتی هستند که مزایای عملکردی فراتر از صرفاً طعم، بافت و سیرکنندگی ارائه دهند. با توجه به این گرایش، تولیدکنندگان تمایل دارند این مزایای عملکردی را از طریق ادعاهای سلامت روی بسته‌بندی محصولاتشان به اطلاع مصرف‌کنندگان برسانند. اما درج این ادعاها مستلزم عبور از مراحل پیچیده و قوانین سختگیرانه است.
چارچوب نظارتی اتحادیه اروپا برای ادعاهای سلامت
تعریف و تمایز ادعاهای سلامت
کاتیا مرتن-لنتز، شریک در شرکت حقوقی فود لا ساینس اند پارتنرز، توضیح می‌دهد که ادعاهای مربوط به سلامت عملکردی به رشد، توسعه و عملکرد بدن، کاهش وزن و کنترل آن، یا عملکردهای رفتاری و روان‌شناختی مربوط می‌شوند. این ادعاها به‌طور جداگانه از ادعاهای مربوط به کاهش آسیب یا سلامت کودکان تنظیم می‌شوند و کسب تأییدیه برای آن‌ها بسیار آسان‌تر از دسته‌های دیگر است. مانن اومبردان، مدیر شرکت حقوقی اسکایر پاتون باگز، نیز بیان می‌کند که از آنجا که ادعاها در مورد غذاهای عملکردی به عملکردهای بدن اشاره دارند و نه صرفاً فراوانی یک ماده مغذی خاص، آن‌ها به‌عنوان ادعاهای سلامت (Health Claims) و نه ادعاهای تغذیه‌ای (Nutritional Claims) طبقه‌بندی می‌شوند.
نقش EFSA و کمیسیون اروپا در فرآیند تأیید
سازمان ایمنی مواد غذایی اروپا (EFSA) وظیفه ارزیابی و سنجش علمی ادعاهای سلامت را بر عهده دارد، اما این کمیسیون اروپاست که نهایتاً این ادعاها را تنظیم می‌کند. طبق قوانین، هرگونه ادعای سلامت روی مواد غذایی ممنوع است مگر اینکه توسط کمیسیون اروپا تأیید شده باشد. در سال ۲۰۰۸، کشورهای عضو فرصت یافتند تا ادعاهای سلامت را به کمیسیون ارائه دهند و بیش از ۴۴ هزار ادعا به EFSA برای ارزیابی ارسال شد. EFSA تا پایان سال ۲۰۱۱ این ارزیابی‌ها را به اتمام رساند و در سال ۲۰۱۲، کمیسیون لیستی از ادعاهای سلامت مجاز را (به‌جز موارد مربوط به کاهش آسیب یا رشد کودکان) منتشر کرد. این لیست از آن زمان تنها ۱۶ بار اصلاح شده است. جدیدترین اصلاحیه در جولای ۲۰۲۵ در مورد ادعاهای سلامت روی کیوی بود که به تولیدکنندگان اجازه داد تا ادعا کنند: “مصرف کیوی سبز به افزایش دفعات مدفوع و عملکرد طبیعی روده کمک می‌کند.”
ادعاهای چالش‌برانگیز: پروبیوتیک‌ها، فیبر و ترکیبات گیاهی
رد ادعاهای مربوط به پروبیوتیک‌ها و جنجال‌های آن
مرتن-لنتز خاطرنشان می‌کند: “در برخی حوزه‌ها، روند قوی برای ارائه ادعاهای سلامت وجود دارد، اما به‌طور متناسب احتمال بالایی نیز وجود دارد که EFSA آن‌ها را رد کند.” یکی از این حوزه‌ها، ادعاهای مربوط به میکروارگانیسم‌ها، به‌ویژه پروبیوتیک‌ها است. تعداد زیادی از ارزیابی‌های EFSA برای چنین ادعاهایی رد شده و تنها یک مورد تأییدیه گرفته است. رویکرد اتحادیه اروپا در قبال پروبیوتیک‌ها و سایر ادعاهای مرتبط با سلامت روده با جنجال‌های زیادی همراه بوده است. حتی امسال یک پرونده مربوط به ادعاهای پروبیوتیکی به بازرس اروپایی (European Ombudsman) ارجاع داده شد. این پرونده بر سر این موضوع بود که آیا اصطلاح “پروبیوتیک” یک ادعای سلامت است (طبق تأکید اتحادیه اروپا) یا یک ادعای تغذیه‌ای (طبق ادعای شاکیان). بازرس اروپایی موضع اتحادیه اروپا را تأیید کرد که پروبیوتیک یک ادعای سلامت است و هنوز شواهد کافی برای تأیید مزایای سلامت مرتبط با پروبیوتیک‌ها برای استفاده از آن وجود ندارد.
سرنوشت مشابه برای ادعاهای فیبر
مرتن-لنتز توضیح می‌دهد که نوع دیگری از ادعای سلامت که اغلب رد می‌شود، فیبر است. از ۴۷ ادعایی که به EFSA ارائه شده، تنها شش مورد تأییدیه گرفته‌اند.
مورد خاص ترکیبات گیاهی: ارزیابی‌های معلق
ادعاهای مرتبط با ترکیبات گیاهی (Botanicals) تا حدودی یک استثنا هستند. اگرچه در لیست اصلی ادعاهای سلامت گنجانده شده بودند، اما کمیسیون اروپا بیش از ۲۰۰۰ ارزیابی EFSA در مورد ادعاهای مرتبط با ترکیبات گیاهی را به حالت تعلیق درآورده است. مرتن-لنتز توضیح می‌دهد: “این اقدام نتیجه مستقیم عدم توانایی EFSA در تطبیق ماهیت شواهد ارائه شده با الزامات علمی سختگیرانه بود. کمیسیون اروپا ارزیابی‌ها را به حالت تعلیق درآورد تا زمان لازم برای ایجاد یک چارچوب نظارتی ثابت فراهم شود، که هرگز محقق نشد.” او می‌افزاید: “بنابراین، تعلیق ارزیابی‌های سیستماتیک EFSA تا به امروز ادامه دارد.” اومبردان از اسکایر پاتون باگز توضیح می‌دهد که اینگونه ادعاها در موارد خاصی قابل استفاده هستند. طبق رژیم انتقالی که برای ادعاهای سلامت در حال ارزیابی وضع شده، در صورتی که درخواست قبل از ۱۹ ژانویه ۲۰۰۸ ارسال شده باشد، می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.
چشم‌انداز آینده و اصلاحات پیشنهادی
تغییرات پیشنهادی پارلمان اروپا و وضعیت فعلی
با وجود بحث‌ها، قوانین در این زمینه اخیراً تغییری نکرده‌اند. قطعنامه پارلمان اروپا در اوایل سال گذشته، چندین تغییر را در این مقررات پیشنهاد کرد، از جمله تعیین پروفایل‌های مواد مغذی برای محدود کردن ادعاها بر روی غذاهای ناسالم؛ بهبود اطلاعات مصرف‌کننده از طریق ابزارهایی مانند برچسب‌گذاری جلوی بسته‌بندی؛ ارزیابی ارتباط ادعاها برای مواد مغذی که به ندرت در رژیم‌های غذایی کمبود دارند؛ و هماهنگ‌سازی استفاده از ترکیبات گیاهی در غذاها و مکمل‌ها. با این حال، مرتن-لنتز توضیح می‌دهد که در حال حاضر هیچ اقدامی در مورد این قطعنامه انجام نشده است. در همین حال، برخی از کشورهای عضو مانند بلژیک، موضع خود را در مورد اینکه آیا “پروبیوتیک” یک ادعای سلامت است یا تغذیه‌ای، مشخص کرده و با نظر خود اتحادیه اروپا همسو شده‌اند که آن را یک ادعای سلامت می‌دانند.
تحلیل اگروفودز برای فعالان صنعت غذا:
روند جهانی به سمت غذاهای عملکردی فرصتی برای نوآوری در ایران است، اما چالش‌های قانونی مشابه اتحادیه اروپا (مانند ادعاهای پروبیوتیک) باید در بومی‌سازی استانداردها مورد توجه قرار گیرد. کارآفرینان می‌توانند روی تحقیق و توسعه (R&D) با پشتوانه علمی قوی سرمایه‌گذاری کنند تا محصولات عملکردی با ادعاهای قابل اثبات برای بازار داخلی و صادرات تولید کنند.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟