خبرگزاری تخصصی اگروفودز به نقل از ایسنا گزارش می‌دهد؛ محمد میری دیسفانی، قائم‌مقام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، در چهارمین جشنواره زعفران روستای «سنو» از توابع بخش کاخک گناباد، ضمن تأکید بر چالش‌های حیاتی صادرات زعفران، اعلام کرد که صادرات این محصول به دلیل خام‌فروشی، از ارزش جهانی خود پایین‌تر است. وی با اشاره به اینکه توسعه زنجیره‌های ارزش، برندینگ و تولید محصولات جانبی تنها راه نجات این صنعت در استان محسوب می‌شود، بحران کاهش منابع آبی و ناترازی انرژی را از مهم‌ترین موانع پیش روی بخش کشاورزی، به‌ویژه در استان خراسان رضوی با اقلیم خشک، دانست.
چالش‌های اساسی صادرات زعفران و راهکارهای نوین
میری دیسفانی در این مراسم به معرفی شهرستان گناباد پرداخت و افزود: این شهرستان به دلیل قنات قصبه که به ثبت جهانی رسیده و زعفران که به ثبت فائو دست یافته، شناخته شده است. قنات قصبه با قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال، قدیمی‌ترین نظام مشارکتی کشاورزی در کشور به شمار می‌آید و نقش کلیدی در توسعه کشاورزی سنتی ایفا می‌کند. وی زعفران را نه تنها برای خراسان رضوی، بلکه برای کل کشور، فراتر از یک محصول کشاورزی دانست و آن را یک مزیت منطقه‌ای، عامل اشتغال‌زایی در روستاها، موتور صادرات و فرآوری تولید و ضامن تداوم اقتصادی معرفی کرد.
بحران آب و انرژی: دو چالش بزرگ بخش کشاورزی
کاهش شدید منابع آبی و خشکسالی
قائم‌مقام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی، گفت: میزان آب در دسترس بخش کشاورزی استان از حدود ۷ میلیارد متر مکعب در دهه گذشته به ۳.۸ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. این کاهش شدید ناشی از نزولات جوی اندک و گسترش خشکسالی‌هاست. وی همچنین خاطرنشان کرد که کشاورزان استان، به‌ویژه در مناطق جنوبی و کویری، با اتخاذ شیوه‌های به‌زراعی و به‌نژادی و استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری، موفق شده‌اند با وجود تمام چالش‌ها و محدودیت‌ها، میزان تولید بخش کشاورزی خراسان رضوی را به ۷.۵ میلیون تن در سال گذشته افزایش دهند. میری دیسفانی با تأکید بر اقلیم خشک خراسان رضوی، به کاهش بارندگی در سال زراعی گذشته به حدود ۱۲۵ میلی‌متر اشاره کرد که در شهرستان گناباد حتی از این میزان نیز کمتر بوده است. او یادآور شد که برخلاف استان‌های غربی کشور، نظام کشاورزی خراسان رضوی به شدت به منابع آب‌های زیرزمینی مانند قنوات (با ۷ هزار رشته قنات به طول ۱۳ هزار کیلومتر در استان و ۵۶۰ رشته در گناباد) و چاه‌های کشاورزی (۱۰ هزار و ۲۰۰ حلقه در استان) وابسته است.
ناترازی انرژی و خسارات مالی
میری دیسفانی به مشکل جدید “ناترازی انرژی” که طی ۲ تا ۳ سال اخیر به چالش‌های کشاورزی استان افزوده شده، اشاره کرد و گفت: این مسئله علی‌رغم تمام محدودیت‌های اقلیمی و اقتصادی موجود، هزینه‌های تولید، کمیت و کیفیت محصولات را تحت تأثیر قرار داده است. وی افزود که در کنار خشکسالی و کمبود آب، ناترازی برق بیش از ۵۰ همت خسارت به تولیدات زراعی، باغی، تأسیسات دام و طیور، آبزیان و صنایع غذایی استان وارد کرده است. با این حال، با مشارکت کشاورزان، خراسان رضوی در نصب پنل‌های خورشیدی و تأمین انرژی مورد نیاز، به یکی از استان‌های پیشرو در کشور تبدیل شده است.
جایگاه ویژه خراسان رضوی در تولید و صادرات زعفران
آمار تولید و سهم ملی
قائم‌مقام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه این استان با ۹۶ هزار هکتار مزارع زعفران، ۹۲ درصد مجموع سطح زیر کشت زعفران کشور را به خود اختصاص داده است، تأکید کرد: ۷۵ درصد زعفران کشور تنها در خراسان رضوی تولید می‌شود. وی افزود که شهرستان گناباد با ۳۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت زعفران و پنج هزار خانواده بهره‌بردار، یکی از مناطق مستعد تولید این محصول در استان است. میری دیسفانی تولید ۲۷۰ تن زعفران در سال گذشته را اعلام کرد و پیش‌بینی کرد که به دلیل تشدید خشکسالی‌ها، کاهش نزولات جوی و محدودیت‌های آبی، امسال نیز شاهد تولیدی مشابه با ۱۰ درصد تغییر باشیم.
وضعیت صادرات و ارزش اقتصادی
وی در ادامه اظهار کرد: در سال مالی منتهی به ۲۰ فروردین ۱۴۰۳، صادرات کشور در حوزه زعفران به ۲۱۴ تن با ارزش ۱۸۵ میلیون دلار رسید. این در حالی است که در سال قبل‌تر، در همین بازه زمانی، حدود ۲۲۱ تن زعفران با ارزش ۲۰۷ میلیون دلار به ۵۵ کشور دنیا صادر شده بود. میری دیسفانی این آمار را نشانه‌ای از گردش مالی گسترده و ماهیت صادرات‌محور و اشتغال‌محور زعفران دانست. وی مزایایی چون نیاز آبی کمتر، وضعیت اقتصادی مطلوب‌تر و اشتغال‌زایی بهتر را از ویژگی‌های این محصول برشمرد و یادآور شد که تولید زعفران نیاز به کار فشرده در زمان برداشت دارد و در مراحل مختلف کاشت، داشت، برداشت، خشک کردن و بازاریابی، فرصت‌های شغلی فراوانی ایجاد می‌کند. به ازای هر هکتار زعفران، حداقل ۲۰۰ نفر نیروی انسانی فقط از تولید تا مرحله برداشت به کار گرفته می‌شوند. در خراسان رضوی، ۱۱۰ هزار بهره‌بردار مستقیم زعفران وجود دارد که با احتساب خانواده‌های آن‌ها، جمعیتی تا ۶۰۰ هزار نفر به طور مستقیم درگیر این محصول هستند.
خام‌فروشی و از دست رفتن ارزش افزوده
متأسفانه، میری دیسفانی اذعان کرد که کشور در مراحل فرآوری نهایی، بسته‌بندی و برندینگ زعفران جایگاه واقعی خود را ندارد و هنوز خام‌فروشی غالب است که مانع رسیدن به ارزش واقعی و درآمدی این محصول می‌شود. وی اشاره کرد که کشورهای دیگر با بهره‌گیری از صنعت برندینگ و استحصال مشتقات زعفران، منافع مالی بسیاری کسب می‌کنند. او با تأکید بر ضرورت توجه به زنجیره ارزش زعفران، خاطرنشان کرد که این محصول صرفاً یک ادویه نیست و مصارف دارویی، آرایشی و غذایی گسترده‌ای دارد که اکنون کشورهای امارات، اسپانیا و چین از زعفران ایران برای این منظور استفاده می‌کنند. میری دیسفانی در ادامه به چالش‌های دیگر، از جمله شوری رو به توسعه خاک در استان خراسان (که ۱۰۰ درصد منابع خاکی استان شور یا لب‌شور هستند) اشاره کرد که هزینه‌ها، عملکرد و کیفیت محصولات را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وی تأکید کرد که مزیت زعفران در خراسان رضوی باید به یک فرصت منطقه‌ای تبدیل شود و توسعه زنجیره‌های ارزش می‌تواند به پایداری اشتغال روستایی و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی کمک کند.
تحول در کشاورزی با رویکرد اقلیمی: دیدگاه مدیر جهاد کشاورزی گناباد
نیاز به اصلاح الگوی کشت و آبیاری نوین
اسماعیل قربانی، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان گناباد، نیز در این مراسم به چالش‌های جدی ناشی از تغییرات اقلیمی اشاره کرد و بر ضرورت تغییر نگرش در روش‌های کشاورزی تأکید کرد. وی اظهار داشت: با توجه به کاهش بارندگی‌ها و افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی، ادامه کشاورزی سنتی و روش‌های ناکارآمدی مانند آبیاری غرقابی دیگر توجیهی ندارد. قربانی ادامه داد: ادامه روش‌های سنتی بدون توجه به الگوی کشت مدرن، مشکلات جدی در زمینه مدیریت منابع آب ایجاد کرده و بدون اصلاح الگوی کشت و تغییر روش‌های آبیاری، نمی‌توان بر بحران‌های آینده غلبه کرد که این مهم تنها با مشارکت جدی کشاورزان امکان‌پذیر است. او به استفاده از روش‌های آبیاری نوین به عنوان یکی از راهکارهای مؤثر در مدیریت بهینه مصرف آب اشاره کرد و به کشاورزان توصیه کرد: با توجه به تغییرات دمایی و کاهش بارندگی، لازم است به استفاده از ارقام سازگار با اقلیم جدید، تغییر زمان کاشت، به‌کارگیری روش‌های نوین آبیاری و مدیریت بهینه کوددهی توجه داشته باشند.
کاروان تغییر اقلیم و امنیت غذایی پایدار
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان گناباد با اشاره به پیامدهای تغییر اقلیم، از جمله طغیان آفات، افزایش شوری خاک و افزایش نیاز آبی گیاهان، خاطرنشان کرد: انتخاب محصولات مقاوم به خشکی، استفاده از روش‌های بهینه کشت و اصلاح الگوی کشت می‌تواند نقش اساسی در افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب ایفا کند. قربانی همچنین گفت: نامگذاری کاروان با رویکرد تغییر اقلیم، همزمان با روز جهانی تغییر اقلیم انجام شده و هدف اصلی آن ارتقای تاب‌آوری بخش کشاورزی در برابر تغییرات اقلیمی است. وی در پایان خاطرنشان کرد: تغییرات اقلیمی یک واقعیت انکارناپذیر است و تنها با اصلاح الگوی کشت و ارتقای دانش کشاورزان می‌توان به امنیت غذایی پایدار در کشور دست یافت.
تحلیل اگروفودز برای فعالان صنعت غذا:
خام‌فروشی زعفران و کمبود آب/انرژی، تهدیدهای اصلی هستند. فعالان باید به سمت توسعه زنجیره ارزش، فرآوری، برندینگ و استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری و انرژی خورشیدی بروند. این رویکرد فرصت‌های عظیم اقتصادی و اشتغال‌زایی در مناطق خشک را ایجاد می‌کند.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟