خبرگزاری تخصصی اگروفودز به نقل از گزارش «شوک‌های قیمتی ۲۰۲۵» سازمان ورلد ویژن، که توسط دکتر حسین شیرزاد تحلیل و ارائه شده، گزارش می‌دهد که بحران گرسنگی جهانی در وضعیت بی‌سابقه‌ای قرار گرفته است. جدیدترین بررسی سالانه این سازمان نشان می‌دهد که عوامل متعددی از جمله سفته‌بازی، شوک‌های اقلیمی، افزایش قیمت انرژی و مناقشات بین‌المللی، قیمت مواد غذایی را به شدت بالا برده و میلیون‌ها خانواده آسیب‌پذیر را به مرز قحطی کشانده است. این گزارش که داده‌های تقریباً ۸۰ کشور را تحلیل می‌کند، فاش می‌سازد که برای تهیه یک سبد غذایی اساسی در ۱۶ کشور جهان، بیش از یک هفته کاری کامل نیاز است و نابرابری جهانی در دسترسی به غذا به طرز نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است.
روش‌شناسی بررسی جهانی قیمت غذا توسط ورلد ویژن
سازمان ورلد ویژن از سال ۲۰۲۱، با هدف پایش بحران گرسنگی جهانی، هر ساله یک بررسی جامع از قیمت مواد غذایی انجام می‌دهد. این مطالعه نوسانات سالانه قیمت‌ها و همچنین هزینه یک سبد غذایی استاندارد را بر اساس ساعات کار لازم برای کسب آن، در کشورهای مختلف مقایسه می‌کند. چهارمین تحلیل این بررسی شامل داده‌هایی از حدود ۸۰ کشوری است که ورلد ویژن در آن‌ها فعالیت دارد.
چگونه داده‌ها جمع‌آوری و تحلیل می‌شوند؟
داده‌ها توسط کارکنان و داوطلبان سازمان ورلد ویژن جمع‌آوری می‌شوند. آن‌ها قیمت‌های محلی یک سبد غذایی متشکل از ۱۰ قلم کالای رایج شامل: ۱ کیلوگرم موز شیرین، ۱ کیلوگرم برنج، ۱ کیلوگرم آرد گندم، ۱ کیلوگرم شکر خام، ۱ کیلوگرم ذرت، دوازده عدد تخم‌مرغ، ۱ لیتر روغن پخت‌وپز، ۱ مرغ خام، ۱ کیلوگرم گوجه‌فرنگی و ۱ لیتر شیر تازه را ثبت می‌کنند. جمع‌آوری داده‌ها سالی دو بار، در ماه‌های مه و سپتامبر، در طیف گسترده‌ای از نقاط از جمله مناطق روستایی و شهری و بازارهای رسمی و غیررسمی انجام می‌شود. برای مقایسه بین‌المللی، هزینه کل سبد غذایی ابتدا با نرخ ارز فعلی به دلار آمریکا تبدیل شده، سپس با استفاده از نرخ برابری قدرت خرید (PPP) تعدیل می‌شود و در نهایت با درآمد ناخالص ملی (GNI) سرانه هر کشور (PPP) مقایسه می‌گردد تا زمان لازم برای کسب این سبد غذایی، با فرض یک روز کاری هشت ساعته، محاسبه شود.
محرک‌های اصلی شوک‌های قیمتی: از سفته‌بازی تا تغییرات اقلیمی
گزارش «شوک‌های قیمتی ۲۰۲۵» نشان می‌دهد که قیمت مواد غذایی تحت تأثیر عوامل مختلفی تغییر می‌کند. سفته‌بازی، شوک‌های اقلیمی، قیمت انرژی، تقاضا برای سوخت‌های کشاورزی و سیاست‌های تجاری از مهم‌ترین این عوامل هستند. افزایش قیمت نفت مستقیماً بر بهای کود و هزینه حمل‌ونقل تأثیر می‌گذارد. همچنین، تقاضا برای سوخت‌های کشاورزی مانند اتانول ذرت، باعث افزایش تقاضا برای محصولات خاص و تغییر در الگوی توزیع آن‌ها می‌شود. در سال ۲۰۲۳، سفته‌بازی در بازارهای کالاهای آتی، همچنان عامل اصلی تشدید نوسانات قیمت بوده است.
آسیب‌پذیری کشورهای کم‌درآمد و تأثیر تحریم‌ها
بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، به‌ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته، واردکنندگان خالص مواد غذایی هستند که آن‌ها را در برابر نوسانات بازارهای جهانی بسیار آسیب‌پذیر می‌کند. منابع کمیاب آب و زمین نیز از تخریب، مصرف بیش از حد و شرایط سخت آب و هوایی رنج می‌برند که تولید کشاورزی را محدود می‌کند. در خاورمیانه، ۵۶ درصد از زمین‌های کشاورزی به بارندگی نامنظم وابسته هستند که منجر به استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی برای آبیاری می‌شود.
تحریم‌های اقتصادی و فاجعه انسانی
گزارش به نقش تحریم‌های اعمال شده بر کشورها اشاره می‌کند که با هدف تضعیف اقتصاد، منجر به افزایش فقر و کاهش امنیت غذایی می‌شوند. اگرچه اهداف تحریم به ندرت محقق می‌شوند، اما این اقدامات به یک فاجعه انسانی دامن می‌زنند. تحریم‌ها می‌توانند بر تمام ابعاد امنیت غذایی تأثیر بگذارند؛ از محدود کردن دسترسی به نهاده‌های ضروری کشاورزی و تجهیزات حمل‌ونقل گرفته تا تضعیف زیرساخت‌های حیاتی مانند جاده‌ها، بنادر و نیروگاه‌ها، که همگی فرآیند تولید، توزیع و دسترسی به غذا را مختل می‌کنند و می‌توانند منجر به شیوع بیماری و کاهش جذب مواد مغذی شوند.
همه‌گیری گرسنگی: نابرابری فزاینده جهانی
علیرغم نشانه‌هایی از تثبیت قیمت‌ها در کشورهای ثروتمندتر، قیمت‌های بالای مواد غذایی همچنان خانواده‌های آسیب‌پذیر را بیشتر در گرسنگی فرو می‌برد. این گزارش بحران رو به وخامتی را در مناطق جنگ‌زده و آسیب‌پذیر اقلیمی برجسته می‌کند. تقریباً ۳۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان گرسنگی حاد را تجربه می‌کنند که اکثریت آن‌ها در مناطق جنگی و اقتصادهای شکننده زندگی می‌کنند.
آمارهای هشداردهنده از کشورهای فقیر
در سال ۲۰۲۵، در ۱۶ کشور، برای تهیه یک سبد غذایی اساسی، بیش از یک هفته کامل کار لازم است. در بوروندی، یک فرد به طور متوسط اکنون باید ۴۷ روز کار کند تا ۱۰ قلم کالای غذایی اساسی را تهیه کند که بالاترین میزان ثبت شده در این نظرسنجی است. در سودان، زمان کار مورد نیاز از سال گذشته ۴۲ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که در آلمان، تهیه یک سبد غذایی اولیه تنها ۱.۵ ساعت طول می‌کشد، در حالی که در جمهوری آفریقای مرکزی، ۳۰ روز. این شکاف فاحش، تأثیر نامتناسب تورم و بی‌ثباتی اقتصادی بر کشورهای کم‌درآمد را به وضوح نشان می‌دهد.
افزایش سوءتغذیه در کودکان و کمبود کمک‌های بشردوستانه
بحران گرسنگی برای کودکان نیز رو به وخامت است؛ ۳۶ میلیون کودک زیر پنج سال در ۳۲ کشور جهان اکنون دچار سوءتغذیه حاد هستند که آن‌ها را در معرض خطر شدید بیماری و مرگ قرار می‌دهد. از سوی دیگر، کمک‌های بشردوستانه نیز ناکافی است. در سال ۲۰۲۴، تنها ۴۷ درصد از کمک‌های غذایی بشردوستانه مورد نیاز تأمین مالی شد و میلیون‌ها نفر بدون حمایت باقی ماندند.
نقش جنگ روسیه و اوکراین در بحران جهانی غذا
از زمان حمله روسیه به اوکراین در اوایل سال ۲۰۲۲، آنچه «بحران جهانی غذا» نامیده می‌شود، پدیدار شده است. در حالی که در واقعیت هیچ کمبود غذایی جهانی وجود ندارد و ذخایر غذایی در بالاترین سطح خود قرار دارند، سودجویان و دلالان شرکت‌ها از این وضعیت به ضرر کشاورزان و مصرف‌کنندگان سوءاستفاده کرده‌اند. روسیه و اوکراین به عنوان تولیدکنندگان و صادرکنندگان اصلی کالاهای کشاورزی، نقش حیاتی در تأمین غذای اصلی جهان ایفا می‌کنند و بیش از ۵۴ درصد از گندم، جو و جو دوسر تجارت شده در سطح جهان را صادر می‌کنند.
وابستگی شدید و پیامدهای جنگ
تعدادی از کشورها، از جمله کشورهایی با دسترسی آسیب‌پذیر به مواد غذایی، به شدت به واردات از این دو کشور متکی هستند. به عنوان مثال، مصر و لبنان به ترتیب ۸۵ و ۸۱ درصد از کل واردات گندم خود را از اوکراین تأمین می‌کنند. جنگ بین روسیه و اوکراین که از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد و تا سال ۲۰۲۵ ادامه یافت، نگرانی‌های جدی در مورد تولید محصولات کشاورزی اوکراین و کمبود جهانی مواد غذایی ایجاد کرده است. مجموعه‌ای از اثرات پی در پی جنگ، مانند از دست دادن نیروی کار کشاورزی، تخریب زیرساخت‌ها و دسترسی محدود به نهاده‌های کشاورزی، تولید مواد غذایی در اوکراین را تهدید کرده و در کنار هزینه‌های بالای انرژی و اختلالات زنجیره تأمین، افزایش جهانی قیمت مواد غذایی را تشدید نموده است.
درگیری، تغییرات اقلیمی و بی‌ثباتی اقتصادی؛ محرک‌های اصلی ناامنی غذایی
ورلد ویژن تأکید می‌کند که درگیری، تغییرات اقلیمی و بی‌ثباتی اقتصادی به عنوان عوامل اصلی افزایش ناامنی غذایی شناسایی شده‌اند. جنگ از طریق آسیب‌پذیری تجارت جهانی غلات در برابر رویدادهای ژئوپلیتیکی، کشورهای مجاور و دور را به طور متفاوت تحت تأثیر قرار می‌دهد. تأثیر جنگ‌های محلی بر کشورهای مجاور اغلب به عنوان اثر «پری‌کوپلینگ» (pericoupling effect) شناخته می‌شود، در حالی که تأثیر آن بر کشورهای دور، اثر «تله‌کوپلینگ» (telecoupling effect) است.
ضرورت تاب‌آوری در برابر شوک‌ها
ایجاد تاب‌آوری در برابر افزایش ناامنی غذایی باید به یک هدف سیاستی فوری تبدیل شود تا کشورها بتوانند در برابر شوک‌ها – چه طبیعی (سیل، خشکسالی، تغییرات اقلیمی)، چه انسانی (درگیری‌ها، ناآرامی‌های اجتماعی، محدودیت‌های تجاری)، بازارمحور (نوسانات بازار، افزایش قیمت‌ها) یا مرتبط با سلامت (کووید-۱۹) – مقاومت کرده و بهبود یابند. این امر مستلزم آمادگی، محافظت در برابر ریسک‌ها، افزایش واکنش و بازیابی از شوک‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است تا کشورها بتوانند تعهدات خود را نسبت به اهداف توسعه پایدار (SDGs) تا سال ۲۰۳۰ محقق کنند.
نقاط بحرانی جهان و فراخوان برای اقدام فوری
ناامنی در حوزه کارائیب، جنگ‌های جاری در غزه، یمن، سودان، افغانستان، سوریه و خشکسالی‌های طولانی‌مدت در شاخ آفریقا، به همراه پیامدهای اقتصادی تورم جهانی، همگی در بدتر شدن شرایط نقش داشته‌اند. کشورهای وابسته به کشاورزی و واردات به ویژه آسیب دیده‌اند و قیمت مواد غذایی در برخی مناطق تا ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. جهان در نقطه عطفی قرار دارد. دولت‌ها و جامعه جهانی باید به تعهدات خود در حمایت از کشاورزان کوچک مقیاس عمل کرده و اکنون برای افزایش کمک‌های غذایی، حمایت از کشاورزان خرده‌پا و سرمایه‌گذاری در راه‌حل‌های بلندمدت اقدام نمایند تا از قحطی میلیون‌ها نفر دیگر جلوگیری شود، زیرا قیمت مواد غذایی در فقیرترین کشورهای جهان همچنان رو به افزایش است.
تحلیل اگروفودز برای فعالان صنعت غذا:
این گزارش زنگ خطری برای ایران است. تحریم‌ها، چالش‌های اقلیمی و عدم سرمایه‌گذاری کافی، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی کشورمان محسوب می‌شوند. برای فعالان داخلی، فرصت در توسعه کشاورزی دانش‌بنیان، بومی‌سازی نهاده‌ها و بهینه‌سازی زنجیره تأمین برای کاهش وابستگی و افزایش تاب‌آوری نهفته است.
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟